---

gen. dyw. dr Janusz Lalka
(Klub Generałów i Admirałów Rzeczypospolitej Polskiej)

"Są ludzie, czasy i wydarzenia,
o których się nie zapomina"

Na wieść o wybuchu w Warszawie powstania, Adolf Hitler rozkazał Raichsfuhrerowi SS  Heindrichowi Himmlerowi, oraz Szefowi Sztabu Generalnego Naczelnego Dowództwa Wojsk Lądowych gen Heinzowi  Guderianowi, zrównać Warszawę z ziemią i wymordować wszystkich jej mieszkańców. Wyznaczony do tego celu Obergruppenfuhrer SS Erich von dem Bach –Zelewski otrzymał rozkaz Fuhrera: „…każdego mieszkańca należy zabić, nie wolno brać żadnych jeńców. Warszawa ma być zrównana z ziemią i w ten sposób, ma być stworzony zastraszający przykład dla całej Europy”.

Realizacja tego apokaliptycznego scenariusza rozpoczęła się już w dniach  5-7 sierpnia 1944 roku, kiedy oddziały  SS zamordowały około 65 tys. mieszkańców Woli. Była to największa zbrodnia na ludności cywilnej w czasie II wojny światowej.

Sporządzony 20 grudnia 1944 roku ściśle tajny raport końcowy gubernatora dystryktu warszawskiego dr Friedrycha Golerta opisuje :

- deportację ponad pół miliona mieszkańców Stolicy;
- liczbę ofiar wśród ludności cywilnej szacuje na 200 tys. osób;
- od 3 października 1944 roku do 16 stycznia 1945 roku specjalne brygady niemieckie dokonały masowych zniszczeń Warszawy – w wyniku tych działań:

– ogólne straty urbanistyczne wyniosły około 84%, w zabudowie  przemysłowej – 90%, zniszczono 90% zabytków,

– 27 listopada  1944 roku wysadzono w powietrze  Zamek Królewski,

– na przełomie grudnia 1944 r. i stycznia 1945 r. zniszczono Pałac Saski,

– zburzono 25 kościołów, niemal wszystkie szkoły, uczelnie i szpitale,

– 90 tysięcy Polaków wysłano do niewolniczej pracy w Niemczech,

– 60 tysięcy osadzono w obozach koncentracyjnych.

Warszawa praktycznie jako miasto przestała istnieć.
Szacuje się że w trakcie wyzwolenia na lewym brzegu Wisły przebywało nie więcej niż 1000 osób. Należy również stwierdzić że, od 15 września prawobrzeżna była w rękach Rosjan. Od września 1944 roku na Pradze – integralnej części Warszawy władzę formalnie sprawowali Polacy.

- już od 18 września 1944 roku Warszawa miała swojego Prezydenta – był nim Marian Spychalski,
- od 15 października 1944 roku miała gazetę Życie Warszawy,
- w listopadzie 1944 roku ruszyło VI Miejskie Żeńskie Gimnazjum i Liceum im. Powstańców Warszawy

Był słoneczny, mroźny dzień 14 stycznia 1945 roku.

Wojska 1 Frontu Białoruskiego  rozpoczęły Operację Warszawską, stanowiącą część Operacji Wiślańsko – Odrzańskiej:

- 61 Armia nacierała z przyczółka Warecko – Magnuszewskiego,
- 47 Armia (15 stycznia) z rejonu Jabłonny na Leszno,
- 2 Armia Pancerna z rejonu Warki na Grójec,

1 Armia Wojska Polskiego do 17 stycznia 1945 roku była w drugim rzucie. Zajmowała pozycje obronne od Jabłonny  do Karczewa.

Warszawę  broniły niemieckie siły doraźne zorganizowane w Dywizję Forteczną Warszawa. Dowódcą obrony Warszawy był generał major Hellmuth Eisenstuck. Mógł on korzystać ze wsparcia 46 Korpusu Pancernego dyslokowanego na zachód od miasta. W odwodzie operacyjnym w rejonie Sochaczewa znajdowała się 391 Dywizja Ochrony, a w rejonie Włoch 236 Dywizja Piechoty.
Obrona Warszawy składała się z dwóch pierścieni:

- zewnętrznego liczącego – 44 kilometry,
- wewnętrznego liczącego – 19 kilometrów.

28 września 1944 roku Warszawa została ogłoszona przez Naczelne Dowództwo Wojsk Lądowych Wermahtu twierdzą i została włączona wraz z rejonem warszawskim  w system obrony Wisły.

Plan operacji warszawskiej  1 Frontu Białoruskiego przewidywał oskrzydlenie warszawskiego zgrupowania Niemców pod Błoniem.
1 Armia Wojska Polskiego mała rozpocząć natarcie 17 stycznia – gdy zostanie zamknięty pierścień okrążenia – z zadaniem wyzwolenia Warszawy.
W skład zgrupowania uderzeniowego  1 Armii Wojska Polskiego  wchodziły następujące związki taktyczne i oddziały:

- 1 Dywizja Piechoty,
- 2 Dywizja Piechoty,
- 3 Dywizja Piechoty,
- 4 Dywizja Piechoty,
- 6 Dywizja Piechoty,
- 1 Brygada Pancerna im. Bohaterów Westerplatte,
- 1 Samodzielna Brygada Kawalerii,
- 4 Pułk Czołgów Ciężkich,
- 13 Pułk Artylerii Pancernej,
- 1 Warszawska Brygada Saperów,
- 3 Brygada Pontonowo – Mostowa.

Koncentryczne uderzenie 1 Frontu Białoruskiego na Błonie groziło okrążeniem wojsk niemieckich broniących rejonu Warszawy. Obrona niemiecka już 14 stycznia 1945 roku  została przełamana. Dowództwo niemieckie w obawie przed okrążeniem i zniszczeniem sił, wydało rozkaz wycofania się na kolejną rubież obrony.
16 stycznia rano  Grupa Armii ,,A” odeszła na tyłową rubież znad Wisły i Narwi. W mieście pozostało tylko około czterech batalionów ochrony.
16 stycznia o 15.00 po uzyskaniu wiadomości  o wycofywaniu  się Niemców z Warszawy,  z rejonu Jabłonny na Kępę Kiełpińską uderzyła 2  Dywizja Piechoty wsparta 3 Brygadą Artylerii. Uchwyciła przyczółek i rozpoczęła natarcie w kierunku północnych dzielnic lewobrzeżnej Warszawy. Pod koniec dnia oddziały 2 Dywizji Piechoty osiągnęły rubież: Dąbrowa, Poncerz, Buraków  Mały.
1 Brygada Kawalerii sforsowała Wisłę w rejonie Karczewa i uchwyciła przyczółek.
W nocy z 16 na 17 stycznia siły główne 1 Armii WP przeprawiły się na zachodni brzeg Wisły na odcinku między Górą Kalwarią a Magnuszewem i o świcie podjęły natarcie na Warszawę.
Tej samej nocy z Pragi rozpoczęła natarcie 6 Dywizja Piechoty, forsując Wisłę wyparła Niemców z centrum. Około 10.00 włączyła się do walki w mieście 2 Dywizja Piechoty, która w rejonie Ogrodu Saskiego połączyła się z 6 Dywizją Piechoty.
Podczas zajmowania kolejnych kwartałów miasta, doszło do potyczek między innymi w rejonie: Lasku Bielańskiego, Cytadeli, Dworca Głównego  i na skrzyżowaniu Alei Jerozolimskiej  i Nowego Światu.
Do godziny 16.00 17 stycznia  1945  roku  – Warszawa była  wolna.
Straty 1 Armii WP w wyzwoleniu Warszawy to 275 poległych, zaginionych i rannych.

19 stycznia 1945 roku w Alejach Jerozolimskich, które specjalnie na tą okazję uprzątnięto z gruzu, przy dźwiękach "Warszawianki" defilowały wyznaczone oddziały 1 Armii Wojska Polskiego. Trybunę ustawiono naprzeciwko hotelu Polonia. Defiladę przyjmowali Władysław Gomułka, Edward Osóbka – Morawski, gen Michał Rola-Żymierski, gen Stanisław Popławski, płk Marian Spychalski, oraz rosyjski marszałek Gieorgij Żukow.

W odtajnionym raporcie Gieorgija Żukowa do Państwowego Komitetu  Obrony ZSRR z 29 stycznia 1945 r. czytamy ,,Faszystowscy barbarzyńcy zniszczyli stolicę Polski Warszawę z okrucieństwem wyrafinowanych sadystów, kwartał za kwartałem (……).  Największe zakłady przemysłowe zostały starte z powierzchni. Domy mieszkalne zostały wysadzone w powietrze, gospodarka miejska jest zrujnowana. Dziesiątki mieszkańców zabito, pozostali zostali wypędzeni. Miasto jest martwe”.

Lecz Warszawa szybko podnosiła się z ruin. Do końca stycznia 1945 roku ludność Warszawy wzrosła o 12 tys. osób.

Źródła:
- artykuł - http://www.klubgeneralow.pl/wyzwolenie-warszawy/
- fotografia - https://pl.wikipedia.org/wiki/Walki_o_Warszawę_(1945)